Orgelmaker K.M. van Puffelen

Op een gegeven moment bedacht ik me dat ik best wel eens iets meer van de orgelbouwer van het orgel in Noordeloos zou willen weten. Hieronder treft u de informatie die ik bij elkaar heb kunnen verzamelen.

Naamplaatje

De orgelbouwer K.M. van Puffelen (Karel Marinus) werd op 28 december 1826 geboren in Middelburg. Hij was de tweede in het gezin van totaal vijf kinderen. Er was nog een oudere zus Geertrui die in 1822 is geboren. Na Karel kwamen er nog 3 kinderen. Anna Cornelia in 1833, Gerret rond 1836, Adriana Jacoba Gerrardina rond 1838.

Karel werd orgelbouwer en leerde het vak bij diverse orgelbouwers in binnen- en buitenland. In 1853, hij was toen 27 jaar, kwam hij in dienst van de bekende orgelbouwer Carl Friedrich Naber (1796 – 1861) in Deventer. Deze C.F.N. Naber had een zoon, Frederik Samuel Naber, met hem heeft Karel samengewerkt van 1856 – 1859. Als compagnons werkten ze onder de naam N.A. Naber. Na het overlijden van vader C.F.N. Naber in 1861 nam zoon Frederik het bedrijf in Deventer over.

Karel koos een andere weg en ging zelfstandig werken. Hij vestigde zich in Zaltbommel waar hij in 1863 begon in zijn eigen orgelmakerij. Vanuit Zaltbommel heeft Karel Marinus van Puffelen diverse dorpsorgels in zijn nabije omgeving, het rivierengebied, gebouwd. Twee van zijn orgels zijn echter in Zeeland te vinden: de Gereformeerde Gemeente in Nederland in Arnemuiden (oorspronkelijk in 1873 gebouwd voor de Dorpskerk te Ritthem) en de Dorpskerk te Oost-Souburg (1874).

Bekend is dat Karel de schoonzoon is geweest van C.F.A. Naber. Met welke dochter hij getrouwd is geweest weet ik niet. Dat moet ik nog eens nazoeken. Wel vond ik gegeven dat Karel 3 augustus 1866 (voor de 2e keer??) is getrouwd. Hij was toen 39 jaar. Zijn vrouw heette Arnolda Sophia de Roock, geboren op 5 augustus 1838. Karel was ruim 11 jaar ouder dan zijn vrouw. Samen kregen ze 5 kinderen: Pieter Jacobus (rond 1867), Gerrit, Wilhelmina Jacoba, Gerrit (rond 1869) en Karel Marinus (rond 1875)

Orgelbouwer Karel is overleden op 24 november 1886 te Zaltbommel. Hij is 59 jaar geworden.

Voor zover ik heb kunnen nagaan heeft Karel Marinus van Puffelen 16 orgels gebouwd. Over het algemeen zijn het de kleinere 1-klaviers orgels, vaak met zo'n 7 - 8 registers. Het orgel in Noordeloos, ook een 1-klaviers orgel, is wat groter en heeft oorspronkelijk 10 registers op het klavier, waaronder een Bourdon 16'. Drie orgels, in Waardenburg, Neerijnen en in Herwijnen, hebben 2-klavieren en hebben ook een wat uitgebreidere dispositie.

In zijn woonplaats Zaltbommel heeft Karel ook reparatiewerk gedaan aan het orgel in de Sint Maartenskerk. Dat moet ongetwijfeld een hele eer voor hem zijn geweest om aan het grote 3-klaviersorgel in de Sint Maartenskerk werkzaamheden te mogen verrichten.

Hieronder een lijst met jaartallen en plaatsnamen waar Karel vanuit zijn eigen bedrijf in Zaltbommel orgels heeft geplaatst (voor zover ik dit heb kunnen vinden). De werkzaamheden aan bijvoorbeeld het orgel in Buurmalsen, waar Karel samen met Frederik Naber heeft gewerkt in 1856 laat ik even buiten beschouwing. Dit omdat Karel zijn eigen bedrijf in Zaltbommel in 1863 is begonnen.

  • 1863   -    Waardenburg              (2 klavieren)
  • 1868   -    Heerewaarden            (in 1897 vervangen - ik weet niet of het oude orgel nog bestaat)
  • 1968   -    Neerijnen                   (2 klavieren)
  • 1869   -    Sint Joosland
  • 1871   -    Driel                          (in 1915 tijdens een grote brand in de kerk verloren gegaan)
  • 1871   -    Kerkdriel
  • 1872   -    Helvoirt
  • 1872   -    Eck en Wiel
  • 1873   -    Noordeloos
  • 1873   -    Ritthem                      (overgeplaatst naar Arnemuiden in 1960)
  • 1874   -    Oost-Souburg                       
  • 1874   -    Drumpt
  • 1875   -    Meteren                     
  • 1876   -    Meerkerk                    (uitbreiding Snetlage-orgel – 2 klavieren)
  • 1876   -    Herwijnen                   (2 klavieren)
  • 1882   -    Kerk-Avezaath

Verder staat er in de Hervormde kerk aan de Nieuweweg in Neder-Hardinxveld nog een K.M. van Puffelen orgel. Het is daar in 1962 geplaatst. Daarvoor stond het orgel in Vinkenveen waar het in 1931 is geplaatst. Waar het orgel daarvoor heeft gestaan weet ik niet.

Grappige overeenkomst

Tijdens het zoeken naar informatie trof mij een grappige overeenkomst tussen het front van het orgel in de Hervormde kerk te Noordeloos en in de Hervormde kerk te Meteren. Beide zijn in hetzelfde jaar geplaatst door K.M. van Puffelen. Het front in de kerk in Meteren is weliswaar kleiner, maar toch vond ik het leuk om van beide orgels eens een foto onder elkaar te plaatsen. (In 2007 heb ik de orgels bezocht en bespeeld.)

Orgel Noordeloos

Hierboven: Noordeloos    -    Hieronder: Meteren

Orgel_Meteren

Kenmerkend detail is het 'vlakke' pijpenveld in het midden van het front. Bij veel orgels is er in het midden een ronde- of een driehoekige toren.

Hieronder een foto van het eveneens in 1873 gebouwde Van Puffelen orgel in Arnemuiden (voorheen Ritthem), ook weer met hetzelfde kenmerkende 'vlakke' pijpenveld in het midden.

Het van Puffelen orgel in Arnemuiden is afgebroken en in 2013 vervangen door een nieuw pijporgel dat gebouwd werd door de Sloveense orgelbouwer Skrabl. Drie registers uit het oude van Puffelen orgel zijn overgeplaatst, namelijk de Holpijp 8', Fluit 4' en de Woudfluit 2'.

Arnemuiden

Dispositie

Een andere grappige overeenkomst vond ik tussen de orgels in Meteren en Arnemuiden, zij hebben namelijk bijna dezelfde dispositie. Het orgel in Noordeloos heeft dezelfde registers in zich als de orgels in Meteren en Arnemuiden, maar is alleen wat groter.

Een overzicht van de dispositie van de drie getoonde 1-klaviersorgels van Van Puffelen:

Noordeloos (1873) Meteren (1875) Arnemuiden (1873)
     
Bourdon 16' - -
Prestant 8' Prestant 8' Prestant 8'
Holpijp 8 Holpijp 8' Holpijp 8'
Viola di Gamba 8' Viola di Gamba 8' Viola di Gamba 8'
Octaaf 4' Octaaf 4' Octaaf 4'
Fluit Dolce 4' Fluit 4' Fluit 4'
Octaaf 2' Octaaf 2' Woudfluit 2'
Mixtuur 2-3 sterk Mixtuur 2-3 sterk            Mixtuur 3 sterk (vervangen 1960)
Cornet 4 sterk (Discant) - -
Trompet 8' (B / D) - -
.    
Pedaal: Pedaal: Pedaal:
Subbas 16' (1992) Aangehangen Subbas 16' (1948)
.    
Digitaal (J.N.): - -
2002 - Pedaal 7 registers - -
2005 - Zwelwerk 8 registers - -
     

Overige informatie:

Artikel over orgelmaker Van Puffelen in De Orgelvriend van februari 1992

Artikel over orgelmaker Van Puffelen in blad De Wete (oktober 2023)